Toelichting op de kroniek
De gegevens
die opgenomen zijn in de kroniek komen uit allerlei bronnen. Het
meest persoonlijk zijn de gesprekken met veelal ouderen, en
enkele nagelaten schriftelijke getuigenissen (zoals die van
Willem van Stiphout en van de kinderen van Frans van Bakel).
Slechts enkele interviews zijn getranscribeerd van een opname,
zoals die met zuster Theodosia van Asseldonk (geluid) en met Johan van Sleeuwen
(video). Meestal werden schriftelijke aantekeningen gemaakt die
een of twee dagen later uitgewerkt werden.
Enkele thema's zoals de
sterke
gemeenschapszin zijn wat verder uitgediept, maar verder is niet
geprobeerd om tot een afgeronde geschiedschrijving van Zijtaart
te komen.
Bij het schrijven van de geschiedenis van een dorp zoekt men verbanden tussen allerlei details en
komt men tot conclusies: “vroeger was het zus of
zo.” Dergelijke conclusies zijn altijd gekleurd door de
geestelijke bagage van degene daar mee bezig is, die
vertelt ook een beetje zijn eigen verhaal over het verleden. Men
maakt het verleden bijvoorbeeld fatsoenlijker door bepaalde zaken weg te laten. Of men
wil een boodschap vertellen en haalt
selectief die feiten aan die in dat straatje passen. Zo zijn
bijvoorbeeld de herinneringen van de kinderen van Frans van
Bakel gebruikt voor een engelstalig boekje (Uprooted…)
over nederlandse immigrantenkinderen in Canada. De
schrijfster had als kind veel verdriet van de emigratie en ze
lijkt te zoeken naar een rechtvaardiging voor de beslissing van haar
ouders. Zo probeert ze duidelijk te maken dat veel Nederlanders
naar Canada emigreerden, omdat ze het in Nederland zo slecht
hadden. Ze geeft het voorbeeld van Hendrika van der Zanden uit
Zijtaart. Zij was als meid bij enkele boeren slecht behandeld. Maar
de schrijfster noemt niet die ene boer die Hendrika goed behandelde.
In de hoofden van mensen die een verhaal over het verleden
vertellen, of daarover iets opschreven,
spelen zich ook dergelijke processen van selectief herbeleven en
interpreteren af. Dat zij zo – en ook ik ben een van die 'primaire
vertellers'. In deze site is ervoor gekozen om niet nog een
extra mistgordijn voor dat verleden aan te leggen, door al die
verhalen nogmaals te gaan hervertellen of te interpreteren.
Het is mogelijk dat sommige lezers liever door het verleden
dolen aan de hand van een gids die hen vertelt wat er te zien
is: stap voor stap en helder gestructureerd. Het verleden wordt
dan als het ware een stripverhaal met strakke lijntjes en helder
ingekleurde vakjes. In deze kroniek echter, mogen de bezoekers hun
eigen conclusies te trekken, of - als in een museum - in verwondering een beetje
verloren lopen in de chaos. De enige structuur die aangebracht
is, is een chronologische.
Een ander gevaar van een meer abstracte geschiedschrijving is
dat men wel meer houvast en greep krijgt op het verleden – al is
dat dan gekleurd – maar dat een ander aspect van het verleden tegelijkertijd
ontglipt. Het kruipt in het hoofd en verdwijnt uit het hart.
Persoonlijke verhalen zitten immers vol impliciete waarden en
normen, vol met volkscultuur. Het zit ‘m in hoe men dingen zegt,
wat men niet zegt, wat men doet en nalaat. Alleen door die
verhalen komt de gemeenschap van toen met al haar emoties en
relaties weer een beetje in beeld.
Voor een deel zijn de verhalen die nu nog verteld worden de
‘sensatieverhalen’, deels verhalen voor de krant, zoals een
zelfmoord en verhalen over de oorlog. Deels zijn het verhalen
die persoonlijk erge indruk maakten, zoals de eerste zoen, of de
dood van een broertje. Interessant zijn ook de verhalen die de
gemeenschap samenbrengen, sociale binding geven. Bijvoorbeeld
vrienden die
hun hele leven elkaar hun kwajongenstreken van vroeger vertellen, of
verhalen over karakteristieke persoonlijkheden als rector Van
Delft en Cor Spruijt
(helden, of anti-helden, wat je maar wil). Ja, deze verhalen zijn
selectief, maar dat is niet erg. Het zijn immers juist deze
verhalen die het gezamenlijk
beleefde verleden, de ziel, van een dorp vormen. Daarnaast zijn
er een aantal getuigenissen en berichten van documentaire
waarde. Welke dorpsactiviteiten er waren? Hoe zag een boerenhuis
er vroeger uit? Hoe verdiende men de kost, hoe kwam men aan
eten? Deze site biedt een opeenstapeling van documenterende en
‘social bonding’ verhalen. Met andere woorden: deze
site gaat niet alleen over Zijtaart, Zijtaart
zelf is ook aan het woord.
Het gaat er niet om of al die verhalen ‘waar’ zijn. Ieder heeft
zijn eigen stukje waarheid en het zou van arrogantie getuigen om
het beter menen te weten. Elk verhaal biedt nieuwe nuanceringen
en verrijkt het totaalbeeld. Die verhalen zijn op punten met
elkaar en met eigentijdse bronnen te vergelijken. Als Doortje
Brugmans vertelt dat het bij de Smitjes (die dorskasten maakten)
vroeger een grote rotzooi was binnen, dan wordt dat ondersteund
door de herhaalde bekeuringen die de Smitjes kregen omdat de
ruiten kapot waren, machines niet afgeschermd waren, enz. Dan
hoef je niet veel meer te twijfelen.
Wat opdoemt is een collectief verleden zoals dat nu door de
ouderen in Zijtaart herinnert wordt.
De primaire reflex bij het samenstellen van deze site was niet
het abstraheren en conclusies trekken, maar om dieper en dieper
af te dalen in het persoonlijke leven van weleer. Het moge
duidelijk zijn dat dan vrij snel de vraag opkomt: moet bepaalde
informatie op de site of niet? Bijvoorbeeld over een ruzie in
een familie over een erfenis. Het zijn de ‘openbare geheimen’
van Zijtaart. Over het algemeen is er van afgezien dat soort
geheimen op te nemen. Er is immers nogal wat verschil tussen het in
vertrouwen vertellen en gegevens op een website zetten.
Overigens speelt tijd wel een rol. Hoe langer iets geleden is,
hoe meer openbaar gemaakt kan worden.
De
reden is dat het geen goede zaak is om mensen te kwetsen en pijn
te doen. Soms was het nodig om mensen een beetje tegen
zichzelf te beschermen. Sommige ouderen weten immers amper wat
Internet is. Van de andere kant willen de meesten graag meewerken
om hun herinneringen en verhalen vast te leggen - nu het nog kan
- en openbaar te maken. Het zal
altijd wel een beetje zoeken blijven naar een evenwicht in dat grijze gebied tussen
privé, publiek geheim en openbaar. Voor deze site geldt in elk
geval één duidelijke regel, als mensen aangeven sommige
privézaken liever niet op de site te zien, dan wordt die wens
altijd serieus genomen. Gegevens en opmerkingen kunnen doorgegeven worden aan info@oudzijtaart.nl |