Foto's Huizen Kroniek
Groei van het dorp

Zijtaart lopen.jpg (341856 bytes) Na het ineenstorten van het Romeinse Rijk was onze regio enige eeuwen nagenoeg ontvolkt. De allereerste nieuwe bewoning in Veghel bevond zich aan de overzijde van de Aa op het Havelt en dateert uit de vroege middeleeuwen. Vanaf omstreeks het jaar 1000 tot aan het begin van de veertiende eeuw groeide de bevolking sterk, en de meeste percelen in Veghel buiten de oude kern aan het Havelt werden pas na het jaar 1000 ontgonnen. Naar mijn inschatting dateert de eerste bewoning aan de Zijtaartse kant van de Aa van na het jaar 1000. (In Zijtaart is van de Aa is overigens niets meer te zien, nadat rond 1825 de Zuid-Willemsvaart gegraven werd.) Op het kaartje hiernaast staan de waterlopen in het gebied Zijtaart en Zondveld getekend. De oude doorgaande wegen, zoals de weg van Veghel naar Sint-Oedenrode volgden de waterscheiding tussen de lopen. Ook toen al hield men de voeten liever droog.

Zijtaart 1180.jpg (135823 bytes)In de elfde en twaalfde eeuw was veel grond nog in hand van grootgrondbezitters, die het land lieten bewerken door lijfeigenen. Aan de westzijde van de Aa ter hoogte van Zijtaart zijn een paar van dergelijke grote landbouwbedrijven uit die tijd te reconstrueren, zoals de Hofstad (nu Hostie), de hoeve Zijtaart, de Baecxhoeve en de Zondveldse Hoef. De Baecxhoeve werd in leen gehouden van de hertog van Brabant en de hoeve Zijtaart van de heer van Geffen. In de twaalfde en dertiende eeuw kwamen de lijfeigenen vrij, omdat het door bevolkingsgroei voor de grootgrondbezitters goedkoper werd om mensen te betalen dan om ze eten te geven. Hierna werd de meeste grond gepacht door kleine vrije boeren, die ook zelf steeds meer ontginningen aanpakten. In de veertiende en vijftiende eeuw werden soms nog wel grotere landgoederen gesticht, zoals Jekschot, Logtenburg en Krijtenburg, maar kleinere uitgiften zijn dan in de meerderheid.

Zijtaart 1300.jpg (154203 bytes)Aan de groei die in de elfde eeuw inzette kwam rond 1315 een einde. Tussen 1180 en 1315 werd er in Veghel gemiddeld ongeveer 3 hectare grond per jaar ontgonnen werd, en tussen 1315 en 1780 ongeveer 0,5 hectare per jaar. Wat veroorzaakte deze terugval? In de eerste plaats had de bevolkingsgroei het grondgebruik onder druk gezet. Voor een rendabel boerenbedrijfje had men een minimaal hoeveelheid akkers, hooiland, weiland en ook heide nodig. Sommige boerenzonen trokken naar steden als 's-Hertogenbosch of kozen een ambacht. Een andere reden waren de veelvuldige oorlogen en hoog sterftecijfer. Pas aan het einde van de achttiende eeuw ging men weer over tot grootschalige ontginningen door ontwikkelingen in de landbouw, zoals het gebruik van kunstmest. Tussen 1780 en 1830 werd er in Veghel gemiddelde 10 hectare woeste grond per jaar ontgonnen.

De groei van het aantal woningen in Zijtaart was als volgt:


Jaar Aantal woningen
1550          77
1657          77
1700

84  

1832

91  

1910

154  

1969

323  


Zijtaart 1750.jpg (165833 bytes)Van de 84 woningen in 1700 zijn er nu 22 geheel verdwenen (waarvan twee met de aanleg van Industrieterrein De Doornhoek); de andere 62 woningen zijn tot op heden continue bewoond, al zijn de gebouwen uit 1700 allemaal vernieuwd. Gelet op de algemene trend mag aangenomen worden dat het aantal huizen in 1315 ongeveer 60 tot 70 geweest is. Rond het jaar 1000 stonden er vermoedelijk niet meer dan een paar huizen. Tussen 1000 en 1315 werden de gehuchten Zondveld, Biezen, Zijtaart en Doornhoek voor het eerst 'gekoloniseerd'. Als we uit mogen gaan van een exponentiële groei, dan stonden er rond 1100 zo'n kleine 10-20 woningen, rond 1200 het dubbele aantal en rond 1315 zo'n 60-70. Daarna bleef de bevolking vijf  eeuwen op min of meer op hetzelfde peil hangen.
 

Het kerkdorp Zijtaart is in 1872 ontstaan door het stichten van een kerk
voor de gehuchten Zondveld, De Biezen (waaronder Krijtenburg), Zijtaart (nu 'Achter Zijtaart' of Leinserondweg) en De Doornhoek. Toen de kerk gebouwd werd hadden Zondveld en De Biezen nog de meeste inwoners, maar na het stichten van de kerk zouden er in de buurt van de kerk veel huizen gebouwd worden, die bij de de buurtschap Zijtaart geteld werden, zodat dat gehucht de andere gehuchten zou overvleugelen. Zondveld groeide door de bouw van huizen aan de huidige Zondveldstraat en Jekschotstraat. In De Doornhoek werden de meeste nieuwe huizen aan de huidige Pastoor Clercxstraat gebouwd en in De Biezen aan het begin van de Biezendijk (het traject van de latere huisnummers 1 tot 18).

Buurtschap

Woningen in 1832

Woningen  in 1910

Biezen

24

32

Zondveld

29

42

Zijtaart

19

50

Doornhoek

19

30

TOTAAL

91

154


Als we kijken in welke periode Zijtaart gegroeid is, dan zien we dat er een groot aantal woningen gebouwd werd nadat in 1872 de kerk gebouwd werd. Daarna bleef Zijtaart in een veel lager tempo groeien tot de groeispurt die na 1950 inzette.

Periode

Aantal nieuwe huizen

1840-1849 2
1850-1859 8
1860-1869 13
1870-1879 32
1880-1889 10
1890-1899 6
1900-1909 16
1910-1919 9
1920-1929 5
1930-1939 9
1940-1949 3
1950-1959 33
1960-1969 41


Volgens de volkstellingen woonden er het volgende aantal mensen in ZIjtaart:

wijk: Biezen Zondveld Zijtaart Doornhoek Klooster Langs kanaal Totaal
jaar: M. V. M. V. M. V. M. V. M. V. M. V. M+V
1849 79 60 78 74 70 52 81 80 x x x x 574
1869 83 65 98 88 64 59 99 81 x x x x 637
1879 * 95 90 101 90 93 84 91 75 x x x x 719
1889 * 101 90 104 89 109 99 86 64 x x x x 742
1899 87 77 109 95 111 101 69 69 x x x x 718
1909 * 91 83 111 108 109 120 18 24 3 39 x x 706
1930 77 62 74 76 120 119 51 41 11 88 39 35 793
                           
  1879: Tijdelijk 2 schepen aanwezig, 11 mannen en 6 vrouwen        
  1889: Tijdelijk 3 schepen aanwezig, 8 mannen en 3 vrouwen.        
  1909: Tijdelijk 5 schepen aanwezig, 17 mannen en 13 vrouwen.        
  Bron: http://www.volkstellingen.nl/      



Bouwstijlen - Thema's - Groei - Organisaties - Veldnamen
Afkortingen - Toelichting verenigingen - Toelichting Huizen - Toelichting Kroniek - Downloads