Martien van Asseldonk,
‘De Helmondse cijnsregisters en de balkcijns’, in: van
Vehchele tot Veghel 8 (1988) nr. 24, 3-14. |
|
Het recht van weerschap dat de inwoners van Veghel hadden is
heel oud. Het dateert waarschijnlijk uit het midden van
dertiende eeuw. De inwoners van Veghel kregen toen van de hertog
van Brabant het recht om mensen van elders die zich met een
nieuw huis in Veghel vestigden een jaarlijks bedrag te laten
betalen voor het gebruik van de gemeenschappelijke, veelal
woeste, gronden. Die mensen kregen dan het recht van
‘weerschap’. Het jaarlijkse bedrag heette de ‘ballingcijns’. De
inwoners van Veghel betaalde voor dit recht op hun beurt ook
weer een jaarlijkse ‘ballingcijns’ aan de hertog van Brabant. De
term is vermoedelijk een verbastering van ‘baljuw-cijns’, ofwel
een cijns aan de baljuw van de hertog, de hoogste gezagsdrager
in de Meierij van ‘s-Hertogenbosch.
Deze cijns
bleef dan voor eeuwig op het huis rustten. Verdween zo'n huis
dan bleef het recht op het perceel rustten, zodat de bewoners
van een nieuw huis op het perceel altijd het recht hadden om de
gemene gronden te gebruiken. Ook uit een aantal Zijtaartse
huizen werd een ballingcijns betaald. Dat betekent dat deze
huizen na circa 1250 gesticht zijn en dat de eerste bewoners van
elders kwamen. Dat waren de volgende 17:
Huidig adres |
Ballingcijns Bedrag in
guldens - stuivers - pennigen |
Biezendijk
19 en
20 (was
eerst één goed, later gesplitst) |
0-4-0 |
Corsica
12 en
E (was
eerst één goed, later gesplitst) |
0-5-0 |
Corsica
15 |
0-5-0 |
Doornhoek
4 |
0-3-8 |
Hemel
3 |
0-7-0 |
Krijtenburg
24-26 (was
eerst één goed, later gesplitst) |
0-5-8 |
Lage Biezen
1 |
0-4-0 |
Leinserondweg
9 |
0-3-0 |
Leinserondweg
17 |
0-0-12 |
Leinserondweg
19 |
0-3-0 |
Leinserondweg
20,
22 en
23 (Hoeve
Zijtaart, was eerst één goed, later gesplitst) |
5-10-0 |
Leinserondweg
B |
0-4-0 |
Leinserondweg
E |
0-3-0 |
Pastoor
Clercxstraat
12 |
0-3-8 |
Pastoor
Clercxstraat
B |
0-3-8 |
Valstraat
A |
0-7-0 |
Zondveldstraat
15 |
0-5-0 |
Het is opvallend dat de huizen van
nieuwkomers niet allemaal even zwaar belast werden. Een grote
uitschieter naar boven is Hoeve Zijtaart. Het hoge bedrag zal wel betekenen dat dit een groot
landgoed was, dat met veel vee gebruik wenste te maken van de
gemeenschappelijke woeste gronden van Veghel. Hoeve Zijtaart was
een leengoed van de heer van Geffen.
Vermoedelijk zijn de meeste van de deze huizen in de periode ca.
1250-1315 gebouwd. Hierna stagneerden de groei, ontginningen en de
bouw van nieuwe boerderijen.
Op de pagina 'groei' schatten we globaal
de groei van het aantal huizen in Zijtaart in de dertiende eeuw
tussen de 20 en 50 huizen. Kennelijk vestigden zich er in die
periode nogal wat mensen van buiten Veghel in het gebied dat
later de parochie Zijtaart werd. De 'import' was in de orde van
grootte van de helft.
|